Nam tính là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Khái niệm nam tính

Nam tính (masculinity) là tập hợp các chuẩn mực, hành vi, giá trị, và vai trò xã hội gắn với nam giới trong một nền văn hóa cụ thể. Đây là một khái niệm mang tính xã hội – văn hóa nhiều hơn là sinh học, được hình thành và duy trì qua thời gian thông qua giáo dục, luật pháp, truyền thông và các thiết chế xã hội. Nam tính thể hiện cách một xã hội mong đợi ở người đàn ông, như sự mạnh mẽ, khả năng lãnh đạo, lý trí và kiểm soát cảm xúc.

Khái niệm này không mang tính đồng nhất, thay đổi tùy theo từng nền văn hóa, từng thời kỳ và bối cảnh lịch sử. Trong xã hội hiện đại, nam tính không còn chỉ gắn với sức mạnh thể chất mà còn bao gồm sự linh hoạt trong biểu đạt cảm xúc, sự hợp tác, chia sẻ trách nhiệm và bình đẳng giới. Điều này tạo nên sự đa dạng trong cách thể hiện nam tính của cá nhân.

Nam tính có thể được hiểu qua nhiều tầng ý nghĩa: tầng cá nhân (tính cách, hành vi), tầng cộng đồng (vai trò trong gia đình, nghề nghiệp) và tầng hệ thống (chuẩn mực xã hội, truyền thông). Mỗi tầng ảnh hưởng lẫn nhau và cùng định hình cách nam giới xây dựng bản dạng của mình. Bảng sau tóm tắt các khía cạnh chính của nam tính trong xã hội hiện đại:

Khía cạnh	Mô tả	Ví dụ
Cá nhân	Đặc điểm tâm lý, hành vi	Kiểm soát cảm xúc, kiên nhẫn, chủ động
Cộng đồng	Vai trò trong gia đình, công việc	Người chăm sóc, người lãnh đạo nhóm
Hệ thống	Chuẩn mực xã hội, truyền thông	Mẫu hình “người hùng” trong phim ảnh

Nam tính truyền thống và hiện đại

Nam tính truyền thống thường nhấn mạnh các phẩm chất như gan dạ, mạnh mẽ, cứng rắn, năng lực bảo vệ gia đình, khả năng lãnh đạo và sự độc lập. Những chuẩn mực này được hình thành qua hàng trăm năm, gắn liền với vai trò lao động nặng nhọc, chiến đấu, bảo vệ cộng đồng. Người đàn ông trong khuôn mẫu truyền thống ít thể hiện cảm xúc, chịu trách nhiệm chính về kinh tế và sự an toàn của gia đình.

Ngược lại, nam tính hiện đại nhấn mạnh sự linh hoạt, khả năng biểu đạt cảm xúc, kỹ năng hợp tác và sự bình đẳng trong vai trò gia đình và xã hội. Nam giới ngày nay có thể vừa là người chăm sóc con cái, chia sẻ công việc gia đình, vừa giữ vai trò lãnh đạo trong tổ chức. Điều này phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ của xã hội trong kỷ nguyên toàn cầu hóa và bình đẳng giới.

Để dễ hình dung, bảng dưới đây so sánh các đặc điểm giữa nam tính truyền thống và nam tính hiện đại:

Đặc điểm	Nam tính truyền thống	Nam tính hiện đại
Vai trò gia đình	Trụ cột kinh tế, bảo vệ gia đình	Chia sẻ việc nhà, đồng nuôi dưỡng con cái
Thể hiện cảm xúc	Kìm nén, ít biểu lộ	Cởi mở, khuyến khích biểu đạt
Quan hệ xã hội	Cạnh tranh, kiểm soát	Hợp tác, tôn trọng
Hình ảnh truyền thông	Người hùng cứng rắn	Người đàn ông đa chiều, nhân văn

Nam tính và giới tính sinh học

Nam tính không đồng nhất với giới tính sinh học nam. Giới tính (sex) là yếu tố sinh học được xác định khi sinh, trong khi giới (gender) là quá trình xã hội hóa liên quan đến hành vi, kỳ vọng và vai trò giới. Nam tính là một phần của giới tính xã hội, được học hỏi và điều chỉnh trong quá trình trưởng thành của cá nhân.

Sự phân biệt này cho phép nhìn nhận nam tính như một phổ giá trị, không gắn chặt với sinh học. Điều đó mở ra không gian cho các nhóm như người chuyển giới, phi nhị nguyên giới (non-binary), hoặc nam giới không tuân theo các chuẩn mực truyền thống của nam tính vẫn có thể xây dựng bản dạng giới của riêng mình. Đây là bước tiến quan trọng trong nghiên cứu giới hiện đại.

Các nghiên cứu của UN Women và các tổ chức nhân quyền cho thấy việc mở rộng định nghĩa nam tính giúp thúc đẩy bình đẳng giới, giảm kỳ thị với cộng đồng LGBTQ+ và tạo điều kiện để mọi người thể hiện bản thân tự do hơn.

Nam tính độc hại (toxic masculinity)

Nam tính độc hại là khái niệm dùng để chỉ các biểu hiện tiêu cực của chuẩn mực nam tính cứng nhắc, như bạo lực, áp đặt quyền lực, đàn áp cảm xúc, coi thường phụ nữ hoặc bài trừ đồng tính. Khái niệm này không nhằm phê phán toàn bộ nam tính mà tập trung vào những hành vi có hại bắt nguồn từ định kiến giới.

Theo Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA), việc tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực nam tính truyền thống có thể dẫn đến trầm cảm, lạm dụng chất gây nghiện, rối loạn hành vi và gia tăng bạo lực ở nam giới. Nam tính độc hại cũng góp phần duy trì bất bình đẳng giới và phá vỡ các mối quan hệ xã hội lành mạnh.

Dưới đây là danh sách các đặc điểm phổ biến của nam tính độc hại:

• Áp đặt quyền lực và kiểm soát trong gia đình, nơi làm việc.
• Hạn chế thể hiện cảm xúc, xem đó là dấu hiệu yếu đuối.
• Coi thường hoặc bạo lực đối với phụ nữ và cộng đồng LGBTQ+.
• Đề cao cạnh tranh cực đoan và bạo lực như thước đo “bản lĩnh”.

Nam tính và sức khỏe tinh thần

Chuẩn mực nam tính truyền thống vốn đề cao sự cứng rắn, tự lập và kìm nén cảm xúc đã khiến nhiều nam giới gặp khó khăn trong việc tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần. Nhiều người đàn ông không tìm đến sự hỗ trợ vì lo ngại bị coi là yếu đuối hoặc không “nam tính”. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn trong đó cảm xúc bị kìm nén dẫn đến căng thẳng, trầm cảm, và trong nhiều trường hợp nghiêm trọng hơn – hành vi tự tử.

Thống kê từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho thấy nam giới có tỷ lệ tự tử cao gấp gần bốn lần so với nữ giới. Một số nghiên cứu khác tại Anh, Úc và Nhật Bản cũng ghi nhận xu hướng tương tự. Các yếu tố góp phần bao gồm sự cô lập xã hội, không chia sẻ cảm xúc, và áp lực từ các kỳ vọng xã hội về vai trò nam giới.

Chiến dịch “Movember” do Movember Foundation khởi xướng đã trở thành phong trào toàn cầu nhằm nâng cao nhận thức về sức khỏe tâm thần nam giới, ngăn ngừa tự tử và thúc đẩy đối thoại cởi mở trong cộng đồng. Các chiến dịch này khuyến khích nam giới chia sẻ cảm xúc, tìm kiếm hỗ trợ tâm lý, đồng thời kêu gọi thay đổi quan niệm về “sự mạnh mẽ”.

Nam tính trong văn hóa đại chúng

Văn hóa đại chúng, bao gồm phim ảnh, truyền hình, âm nhạc, quảng cáo và trò chơi điện tử, đóng vai trò lớn trong việc kiến tạo và củng cố hình ảnh nam tính. Trong nhiều thập niên, hình mẫu “người đàn ông lý tưởng” thường được thể hiện qua các nhân vật cơ bắp, ít nói, sẵn sàng chiến đấu, độc lập và ít bộc lộ cảm xúc – như trong các bộ phim hành động hoặc hình ảnh người hùng siêu nhân.

Tuy nhiên, từ đầu thế kỷ 21, nhiều tác phẩm điện ảnh và truyền thông đã bắt đầu khắc họa những hình mẫu nam tính đa dạng và nhân văn hơn. Những nhân vật nam chính không còn bất khả chiến bại mà thay vào đó là những người dễ tổn thương, giàu cảm xúc, biết lắng nghe và chia sẻ. Ví dụ, các bộ phim như Call Me by Your Name, Moonlight hay series This Is Us đã góp phần tái định nghĩa hình ảnh người đàn ông trong bối cảnh hiện đại.

Quảng cáo cũng đang dịch chuyển, từ việc phóng đại hình tượng “nam tính lý tưởng” sang việc thể hiện người đàn ông với các vai trò đời thường như làm cha, chăm sóc gia đình hoặc thể hiện cảm xúc. Các chiến dịch từ các thương hiệu như Dove Men+Care, Gillette hay AXE đã mở ra các cuộc đối thoại lớn về định nghĩa nam tính trong thế kỷ 21.

Nam tính và bình đẳng giới

Việc tái định nghĩa nam tính có tác động tích cực đến công cuộc thúc đẩy bình đẳng giới. Khi nam giới không còn bị ràng buộc bởi các chuẩn mực giới cứng nhắc, họ có thể chia sẻ công việc gia đình, tham gia chăm sóc con cái và đồng hành với phụ nữ trong các hoạt động xã hội và chính trị. Điều này tạo ra một xã hội công bằng hơn và giảm áp lực vai trò cho cả hai giới.

Khái niệm “nam tính tích cực” (positive masculinity) đã được đề xuất trong nhiều nghiên cứu như một hướng tiếp cận thay thế cho các mô hình nam tính truyền thống. Theo đó, các giá trị như tôn trọng, hợp tác, trung thực, trách nhiệm và đồng cảm được xem là trụ cột xây dựng hình ảnh người đàn ông hiện đại. Thay vì kiểm soát hoặc cạnh tranh, người đàn ông tích cực sẽ sử dụng ảnh hưởng của mình để xây dựng cộng đồng bền vững.

Theo Promundo, một tổ chức quốc tế về bình đẳng giới và phát triển, các chương trình giáo dục nam giới về giới tính tích cực đã giúp giảm thiểu bạo lực, tăng khả năng giao tiếp và góp phần thay đổi hành vi trong cộng đồng. Những mô hình như "Program H" tại Brazil và "MenCare" toàn cầu là ví dụ điển hình cho hiệu quả của cách tiếp cận này.

Nam tính và giáo dục

Giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc hình thành ý thức về nam tính từ tuổi thơ. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em trai thường được dạy phải “mạnh mẽ”, không khóc, không chơi đồ chơi con gái, trong khi trẻ em gái được khuyến khích thể hiện cảm xúc. Các thông điệp này được củng cố qua trường học, gia đình và truyền thông, định hình cách các em nhận thức về giới tính của mình.

Việc áp dụng chương trình giáo dục giới tính toàn diện, kết hợp với phương pháp giáo dục tích cực, có thể giúp học sinh nhận thức rõ hơn về bản thân, tôn trọng sự khác biệt và phát triển các kỹ năng xã hội cần thiết. Nhiều trường học tại châu Âu, Bắc Mỹ và một số quốc gia châu Á đã tích hợp các nội dung về giới, cảm xúc và mối quan hệ vào chương trình học.

Việc đào tạo giáo viên và phụ huynh về vai trò giới và tầm quan trọng của cảm xúc đối với sự phát triển cá nhân cũng là yếu tố then chốt. Các mô hình giáo dục mới nhấn mạnh việc tạo không gian an toàn để trẻ em, đặc biệt là trẻ em trai, có thể tự do khám phá bản thân mà không bị giới hạn bởi định kiến giới.

Nam tính trong bối cảnh toàn cầu hóa

Toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin đã làm thay đổi sâu sắc nhận thức về nam tính trên toàn thế giới. Sự giao thoa văn hóa khiến các hình thức nam tính truyền thống bị đặt vào tình huống thách thức và phải tái định hình để thích nghi. Các mô hình nam tính của phương Tây ngày càng ảnh hưởng đến giới trẻ ở các quốc gia đang phát triển thông qua mạng xã hội, phim ảnh và truyền thông số.

Điều này vừa tạo ra cơ hội, vừa đặt ra thách thức. Một mặt, các hình mẫu nam tính tích cực, đa dạng và bao dung được lan tỏa rộng rãi hơn. Mặt khác, sự tiếp xúc với các tiêu chuẩn mâu thuẫn nhau có thể khiến một bộ phận nam giới cảm thấy mất phương hướng, đặc biệt trong các cộng đồng đang chuyển dịch từ xã hội nông nghiệp sang công nghiệp và đô thị hóa.

Việc nghiên cứu nam tính trong bối cảnh toàn cầu hóa đòi hỏi sự phối hợp liên ngành giữa xã hội học, nhân học, tâm lý học và truyền thông. Đây không chỉ là vấn đề của cá nhân, mà còn là vấn đề của phát triển bền vững, hòa nhập xã hội và công bằng giới trên phạm vi toàn cầu.

Tài liệu tham khảo

1. American Psychological Association - Guidelines for Psychological Practice with Boys and Men
2. Movember Foundation - Men's Health Advocacy
3. Promundo - Advancing Gender Equality and Positive Masculinities
4. CDC - Suicide Prevention and Statistics
5. Connell, R. W. (1995). Masculinities. University of California Press.
6. Kimmel, M. S. (2006). Manhood in America: A Cultural History. Oxford University Press.
7. Seidler, V. J. (2006). Transforming Masculinities. Routledge.
8. UN Women - Gender Equality and Men